افغان های مقیم ایران به آن دسته از مهاجران و پناه جویانی گفته میشود که در پی ناامنی و جنگ های طولانی و نبود اشتغال در افغانستان به کشور ایران مهاجرت کرده اند.

بیشتر مهاجرت افغان ها به ایران در سال های جنگ ایران و عراق و هم زمان با جنگ های داخلی افغانستان اتفاق افتاد.

در سرشماری سال 1395 مرکز آمار ایران،مهاجران افغان بیشتر در استان های تهران،خراسان رضوی،اصفهان و کرمان زندگی میکنند.

پس از پایان جنگ ایران و عراق و سقوط حکومت کمونیستی در افغانستان،حضور مهاجرین افغان رو به کاهش رفت اما با تسلط طالبان بر افغانستان و پس از آن با آغاز جنگ میان آمریکا و طالبان،مهاجرت های قانونی و غیر قانونی به ایران افزایش یافت و در سال 1389 تخمین زده شد که بیش از 3 میلیون مهاجر افغان در ایران چه به صورت قانونی و چه غیر قانونی زندگی میکنند.

طبق آمار های رسمی که در ایران به نشر رسیده،کارگران افغان با جمعیت 2 میلیونی،حدود 10% بازار کار ایران را در دست دارند؛حضور کارگران افغان در ایران اعتراض بسیاری از کارگران ایرانی را برانگیخته و اعتراضات و تظاهرات های متعددی برای مقابله با اتباع بیگانه و بیکاری خود به راه انداخته اند،دولت ایران نیز محدودیت های متعددی از جمله ممنوعیت به کارگیری کارگران خارجی در دستگاه های دولتی و عمومی غیر دولتی را تعیین کرده و از تمامی دستگاه های دولتی،عمومی غیر دولتی،شرکت ها و پیمانکاران آنها خواسته که کارگران مورد نیاز خود را تنها از نیروی کار ایرانی تامین کنند و مجازات های متعددی از جمله حبس و جزای نقدی برای پیمانکاران متخلف تعیین کرده است،با این حال بسیاری از کارفرمایان مخصوصا مشاغل خصوصی ترجیح میدهند که از کارگران افغان به دلیل ارزان قیمت بودن،نداشتن بیمه و بهره کاری بالا استفاده کنند.کارشناسان امر معتقدند ریشه مشکل بیکاری حضور اتباع خارجه نیست،چون اکثریت اتباع خارجه در شغل های ساده مشغول فعالیت هستند در حالیکه نرخ بالای بیکاری در ایران مخصوص فارغ التحصیلان دانشگاهی و متخصصان است.

طبق قانون کار ایران اتباع خارجی می توانند فقط در شغل های مجاز که از طرف دولت تعیین میشوند با داشتن حق اقامت و مجوز کار فعالیت کنند.

طبق این قانون اگر کارفرمایان،کارگران خارجی که فاقد پروانه کارند یا مدت اعتبار پروانه کارشان منقضی شده یا اتباع بیگانه را در کاری غیر از آنچه در پروانه کار آنها قید شده است یا در مواردی که رابطه استخدامی تبعه بیگانه با کارفرما قطع میگردد،مراتب را به وزارت کار و امور اجتماعی اعلام ننمایند،بین 90 تا 180 روز حبس و بابت هر روز کار به اندازه 5 برابر حقوق یک کارگر در یک روز جریمه شده و در صورت تکرار دو برابر میشود.

بسیاری از مهاجرین افغان در ایران با بی هویتی،سردرگمی،بلا تکلیفی،فشار های روحی و روانی و وضعیت بد اقتصادی و هزینه های بالای زندگی روبرو اند،تحمل مشکلات و محدودیت هایی که در ایران با آنها مواجه میشوند و ناامیدی که از بهبود وضعیت در افغانستان دارند،آنها را به فکر خروج از ایران و رفتن به یک کشور ثالث می اندازد.طبق نظر سنجی که وزارت کشور ایران در سال 1395 گرفته،بیش از 60% افغان هایی که در ایران زندگی میکنند به فکر رفتن به سمت کشور های اروپایی بوده اند.

در سال 2018 و پس از اعمال تحریم های جدید اقتصادی علیه ایران توسط ایالات متحده آمریکا،روند بازگشت مهاجران افغانستانی شدت بسیار زیادی گرفت و رکورد های جدیدی ثبت شد و پس از شیوع ویروس کرونا جدید(COVID-19) در ایران،مجددا شاهد تحولاتی در بازگشت مهاجران افغانستانی به کشور خود هستیم.

توقف فعالیت های اقتصادی در شهرهای ایران و ترس از عدم امکان دریافت خدمات درمانی رایگان برای مهاجران فاقد مدرک در مراکز درمانی کشور،ترس از مسدود شدن گذرگاه های مرزی ایران و افغانستان از دلایل بازگشت گسترده مهاجران از ایران است.

بر اساس نتایج مطالعات رصدخانه مهاجرت ایران با شیوع ویروس کرونا تعداد بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران به کشور خود افزایش داشته است و این محققان پیش بینی میکنند که به دلیل ایجاد اطمینان در میان بخشی از مهاجران فاقد مدرک مبنی بر دریافت خدمات درمانی در ایران،احتمالا شاهد کاهش تعداد مهاجران بازگشتی از ایران خواهیم بود.

موضوع بازگشت مهاجران افغانستانی میتوانید در ما های آتی هم از نظر دسترسی به نیروی کار این مهاجران و هم از نظر بازگشت مجدد آنها به ایران،چالش هایی را ایجاد کنند.

به گزارش تابناک به نقل از العربیه،سازمان بین المللی مهاجرت اعلام کرد از 4 ژانویه الی 11 آوریل امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا،242 هزار و 997 نفر از ایران به افغانستان بازگشته اند.

در شهرک صنعتی محمود آباد اصفهان،نرخ روزانه نیروی کار ،از 75000 تومان به حدود 120000 تومان رسیده که تاثیر قابل ملاحظه ای در قیمت تمام شده سنگ ساختمانی خواهد گذاشت.